ئێمەش ئەو پەلاتینک و پەروانەین کە مۆم دەناسین و بە دەوریدا دەسووڕێینەوە، چونکە شەیدای ئەو ڕووناکییەن، پەڕوباڵ سووتاوی ئایینی پیاوچاکانین.
ئەگەر سەرنجێک لە هۆنراوەکانی “بێسارانی” بدەین بۆمان دەردەکەوێت، کەو لە ڕووی ڕوخسارەوە، هۆنراوەکانی دەکەونە بەر قوتابخانە و ڕێبازی کلاسیزم، هۆنراوەکانی بە کێشی (عەروزی عەرەبی) داناوە، بەشی زۆری هۆنراەکانی بە سەروای دێری(مەسنەوی) یا جووت سەروا داناوە، وایە هەردوو نیوە دێر لە هۆنراوەکەدا یەک سەروایان هەیە، جگە لەمە بێسارانی پەنای بردووەتە بەر بەکارهێنانی وشە و پەیڤی بیانی لە هۆنراوەکانیدا، بەتایبەتی وشەی (عەرەبی و فارسی) دیارە ئەمەش بەهۆی ئەو تێکەڵاوییەی، کە لەگەڵ ئەو دوو زمانەدا هەیبووە، هاتووەتە ئەنجام، بەو پێیەی، کە خۆی مەلا بووە و خوێندنەکەشی هەر لەم لایەنەوە بووە. سەرەڕای ئەمانەش لە هۆنراوەکانیدا هەموو جۆرە هۆنەرێکی وشەکاری و ڕەوانبێژی بەکارهێناوە.
لەڕووی ناوەڕۆکیشەوە هۆنراوەکانی بیسارانی بە زۆری بە دەوری سێ مەبەستدا دەسووڕێنەوە کە دەتوانین بەم جۆرە دەستنیشانیان بکەین.
یەک؛ ئەڤینی و دڵداری:
بەشی هەرەزۆری هۆنراوەکانی بێسارانی بە دەوری ئەم مەبەستەدا دێن و دەچن، دیارە زۆربەی شاعیرانی کلاسیزم گرنگییەکی زۆریان بەم جۆرە هۆنراوانە داوە و یەکێک بووە لەو شا مەبەستانەی، کە لە هۆنراوەکانیاندا پەێڕەویانکردووە. سۆزی شا ئەڤینی و خۆشەویستی لای بێسارانی پاڵنەرێکی زۆر بەهێز بووە و ئەڤینی و خۆشەویستی لای بێسارانی پاڵنەرێکی زۆر بەهێز بووە و یەکێک بووە لەو هۆکارانەی کە وەرچەرخانیکیان لە ژیانی بێسارانیدا کردووە و بەلای شعیر و هۆنراوەیاندا بردووە. نموونەی ئەم جۆرە هۆنراوانەش، ئەو پارچە هۆنراوەیە، کە لەم شوێنەدا هێناومانەتەوە.
ئەو گەڵایە بە دەست ئازاری خۆیەوە تاقەتی لێبراوو.
سەڕەڕای ئەمەش دڕکێکی پێداچوو بوو، کە چنگی تێئاڵاندبوو، جولەی لەبەر بڕیبوو.
جگە لەم مەبەستانەی بێسارانی مامۆستای وەسفکردن بووە، بەتایبەتی وەسفی سرووشت، بە دیمەنە جوان و چیا بڵندەکانی، ئەم دیاردەیەش لە هۆنراوە ئەڤینی و دڵداریەکانیدا ڕەنگی داوەتەوە، کە ئەمانەی خوارەوە نموونەیەکە لەوان:
چراغ وەنەوشە چنوور چەنی گوڵ،
عەزم رای ویساڵ تۆشان هانە دڵ.
چنوور جە سەر کۆ وەنەوشە جە چەم،
گوڵ جە گوڵستان وەهەم بیەن جەم.
واتشان بە من بەندەی فڵانی،
چۆن حاڵ زانەنی بەحاڵ مەزانی.
بونە ڕای ئەڵڵا بکەرە کارێ،
بیاومێ بە وەسڵ ئەو دڵبەر جارێ.
چراغ یە هەرسێم بەستەن بە دەستە،
چ دەستە، دەستەی زگاران بەستە.
لێکدانەوەی پەیڤان:
١- چراغ : مەبەستی خۆشەویستەکەیەتی، چرا
٢- وەنەوشە : گوڵێکی جوانە لە نێو چەم و باخاندا شین دەبێت.
٣- چنوور : گوڵێکی چیاییە
٤- عەزم : ئیرادە، قەسد، نیەت
٥- ڕای ویسال: ڕێگەی پێکگەیشتن
٦- تۆشان : هەتو
٧- هانە دڵ : والە دڵ.
خۆشەویستەکەم، وەنەوشە و چنوور لە گەڵ گوڵ، قەسدی ڕێی گەیشتن بە تۆیان لە دڵە، واتە نیازیانە بێنە دیدەنت.
١- جە سەرکۆ : لەسەر کێو، لە چیا
٢- جە چەم : لە چەم و باخان
٣- وەهەم : پێکەوە
٤- بیەن جەم : کۆبوونەوە.
چنوور لە شاخان، وەنەوشەش لە باخان و گوڵیش لە گوڵستان پێکەوە کۆبوونەتەوە.
١- واتشان بە من : گوتنە من، بە منی گوت.
٢- چۆن حاڵ زانەنی: چونکە تۆ حاڵزانی، یان حاڵ دەزانی
٣- بە حاڵ مەزانی : بە حاڵی ئێمە دەزانی.
بە منیان گوت ئەو بەندەی فڵانی، چونکە تۆ حاڵزانی، بۆیێ بە حاڵی ئێمە دەزانی، واتە ئاگات لە حاڵ و باری ئێمە هەیە.
١- بوونە ڕای ئەڵڵا : لەڕێی خوادا
٢- بکەرە کارێ : کارێکی وابکە
٣- بیاومێ : بگەین، بگەهین.
بۆ خاتری خوا کارێکی وابکە، بە خۆشەویستەکەمان تەنانەت بۆ جارێکیش بێت.
یەهەرسێم: واتە هەرسێکیانم (وەنەوشەکە و چنوورەکە و گوڵەکەم) خۆشەویستەکەم، وا هەرسێکیانم بەدەستە بەستن و کردنم بە دەسک بەڵام چۆن دەسکێک، دەستەیەک کە زوێر و خەفەتبارن.
١- زگاران: زوێر و خەفەتبار.
دوو؛ خواناسی سۆفیگەری:
ئەم مەبەستەش بە ئاشکرا لە هۆنراوەکانیدا ڕەنگدەداتەوە و لە مەوە هاتووە، کە بێسارابی مەلایێکی خواناس و ڕاستیناس بوو، وەک لەم نموونەیدا دەردەکەوێت.
ئێمەچ پەروانەی شەم شناسانیم پەڕو باڵ سوفتەی دینی خاسانیم.
میللەتی پاک دین، پێغەمبەرانیم نەک جە تایفەی کەم نەزەرانیم.
بنمانە جەبین نووری پاکتەن ئەرتۆ پاکەنی جەکێ باکتەن؟
لێکدانەوەی پەیڤان:
ئێمەیچ : ئێمەش، ئەم ژی
پەروانە : پەپوولە، پەلاتینک
شەم : مۆم، شەمع
شناسانیم: دەناسن، ناسدکەن
سوفتە : سووتاو، کون کون، سوهتی
دینی خاسان: ئایینی پیاوچاکان، ئایینی خۆش مرۆڤان.
ئێمەش ئەو پەلاتینک و پەروانەین کە مۆم دەناسین و بە دەوریدا دەسووڕێینەوە، چونکە شەیدای ئەو ڕووناکییەن، پەڕوباڵ سووتاوی ئایینی پیاوچاکانین.
١- جە تایفەی: لە تایفەی.
ئێمە پەیڕەوانی ئایینی چاکی ئەو پێغەمبەرانەین، کە پێشەوای ڕاستی ئادەمیزادن، نەک ئەو کەسانەی، کە لێوردبوونەوەیان نییە و کەس نەزەرن.
١- بنمانە : پیشانبدە، نیشانبدە
٢- جەبین : نێوچاوان، ئەنی هەنیە
٣- ئەر : چونکە
٤- پاکەنی : خاوێن، پاقژی، پاکژی
٥- جەکێ باکەت: باکت لە کێیە، باکت بە کێیە، منەتت بە کێیە؟
دەرخە ناوچاوانی خۆت، ئەو ناوچاوانە نوورانیە پاکەت، چونکە کە تۆ پاکی و خاوێنی ئیتر باکت یان منەتت بە کێیە؟
سێ: کۆمەڵایەتی:
ئەمەشیان یەکێکە لەو مەبەستانەی کە لە هۆنراوەکانی بێسارانی بەرچاو دەکەوێت، بۆ نموونە دەڵێ:
ئارۆ وێنەی وێم دیم خەزانێ زار،
بەندبێ بەزامەت جەور و جەفای خار.
ئەو جە دەردێ وێش بێ مەدارا بێ،
خار چەنگێ زامەت لێش و یارا بێ.
لێکدانەوەی پەیڤان:
١- ئارۆ : ئەمڕۆ، ئەڤڕۆ
٢- وێنەی وێم : وێنەی خۆم، وەکوو خۆم
٣- دیم : بینیم، دیتم، من دیت
٤- خەزانی زار: گەڵای زەردی پاییز
٥- زامەت : بە زەحمەت
٦- خار : دڕک، ستری، ئەستری.
ئەمڕۆ گەڵایێکی زەردی وەکوو خۆم دیت، کە ئەویش وەکوو من گرفتاری جەورو جەفای هەڤاڵەکەی خۆی ببوو.
١- ویش : خۆی
٢- جەدەردی وێش : لەدەردی خۆم
٣- بێمەدارا : بێتاقەت
٤- چەنگی : چنگ، مشک، لەپ، مست
٥- لێشی و یارابێ : تێی ئاڵابوو.
تعليقات
إرسال تعليق