هەر لە ڕێگەی زۆر خوێندنەوە و خۆ فێرکردن شارەزایی لە زمان و ئەدەبییاتی کوردی و فارسی و تورکی پەیدا دەکات و پەیوەندی لەگەڵ چەند ناودارێکی ئەو سەردەمە دەبەستێت .
(کانی) نازناوی هەڵبەستوانی کلاسیزمی کورد، عەبدولجەبار ئاغای کوڕی حاجی مەلا عەبدولڕەحمانی کوڕی حاجی تەهای دۆغرمەچییە (کانی) هەڵبەستوانێکی چاونەترس و ئازا و نەفس بەرز بوو، باوکی زانایەکی ئایینی گەورە و ناودار بوو. لە بنچینەدا دەچنەوە سەر بەگزادەکانی جاف، هەڵبەستوان لە ساڵی ١٨٩٧ز لە شاری دێرینی هەولێر لە دایک بووە، نزیک شەست ساڵ ژیاوە و لە ساڵی ١٩٥٧ز کۆچی دوای کردووە.
(کانی) هەر لە منداڵییەوە باوکی کۆچی دوایی کردووە بۆیە لەو تەمەنەدا لە هیچ قوتابخانەیەک نەیخوێندووە کە گەورەش دەبێت بە هاندان و هەوڵی مەلا تۆفیقی برای و حاجی مەلا ئیبراهیمی مامی، لە مزگەوتی قەڵاتدا بە ماوەیەکی کەم فێری خوێندنەوە دەبێت و چەند کتێبێکی ئایینی دەخوێنێت لەگەڵ چەند کتێبێکی زانستی و فەلەک ناسی.
هەر لە ڕێگەی زۆر خوێندنەوە و خۆ فێرکردن شارەزایی لە زمان و ئەدەبییاتی کوردی و فارسی و تورکی پەیدا دەکات و پەیوەندی لەگەڵ چەند ناودارێکی ئەو سەردەمە دەبەستێت و وەکوو(حوسێنی حوزنی موکریانی و گێوی موکریانی) و(میهری) و مەلای گەورەی کۆیێ) و (بێخود) و (دڵدار)…(کانی) لەسەرەتای هەڵبەستوانیەتیدا زمانە ئەدەبییەکەی بریتی بووە لە کوردییەکی شێوە هەولێری تێکەڵاو بە وشەی فارسی و تورکی، چونکە لە قەڵای هەولێر پەروەردە بووە.
بەڵام دواتر لە ڕێگەی خوێندنەوەی کتێبی هەمە جۆرو ڕۆژنامە و گۆڤارە کوردییەکانەوە، هەروەها تێکەڵاوبوون لەگەڵ کۆمەڵێک هەڵبەستوان و زانا و ناوداری کورد، وە دامەزراندنی بە فەرمانبەر لە شارەکانی ڕەواندز و کۆیە و شەقڵاوە زمانە ئەدەبییەکەی ڕێک و بە تینتر بووە، کە ئەگەر هۆنراوەکانی بەرامبەر بە هۆنراوەکانی هەڵبەستوانێکی سلێمانی یا کەرکووکی و موکریانی ڕابگرین هەست بە جیاوازییەکی ئەوتۆی زمانە ئەدەبییەکەی ناکەین.
کانی کاریگەری هۆنراوەی هەڵبەستوانە کلاسیزمەکانی وەک (نالی و سالم و کوردی و شێخ ڕەزای تاڵەبانی و وەفایی) زۆر لەسەر بووە، هەروەها هەڵبەستوانی تورک (فزولی) بەتایبەتی کە داستانی (لەیلا و مەجنوونی) فزولی بەکەمێک دەستکارییەوە وەرگێڕاوە بۆ سەر زمانی کوردی، لە ئەدەبی فارسیشدا هەڵبەستەکانی (سەعدی) و (حافزی) شیرازی بە دڵ بووە.
(کانی) هەرچەندە لە دەرگەی هەموو هونەر و بابەتێکی هەڵبەستی داوە، وەکوو هەڵبەستوانێکی کلاسیزم، لەهەر بابەتێک چەند هۆنراوەیەکی پێشکەش کردووین لە ستیاش و پێ هەڵگوتن و دڵداری، خۆشەویستی و نیشتیمان پەروەری و شانازی بە خۆوە کردن لەگەڵ بابەتەکانی هەڵبەستی خۆیدا هۆنیوەتەوە، بەڵام لە هیچ کامێکیان سەرنەکەوتووە، تەنیا لە هەڵبەستی مەی و دڵداری سەرکەوتووە و گۆی هۆنەری تیادا بردۆتەوە، چونکە خۆی هەڵبەستوانێکی بادەنۆش (ئەویندارێکی خودای) و (ئەویندارێکی دونیایی) بووە، بۆیە داهێنانێکی باشی لەم دوو مەبەستە بەدەست هێناوە لەم مەیدانەشدا شانازی بەخۆییەوە دەکات و دەڵێت:
١- سەر فرۆ ناکەم بۆ عالەم چونکە عالی هیمەتم
ناچوێنم بۆ هەموو دونیا لە دەستم ڕەغبەتم.
٢- زاهیرم هەر مەردی مەیدانم وەکوو شێری دلێر
گوێت لە بەیتم بێ دەکا ئیسباتی نوتق و قوەتم.
٣- عەسرم ئەبیم حوڕ و سەربەست و فەهیم
بێ موحابا شاعیریم مەشهوورە (کانی) شوهرەتم.
٤- نامەردم ئەگەر مینەتی نامەردی بکێشم
پێم خۆشترە ئەی (کانی) بە پشتا بەردی بکێشم.
ئەمەی خوارەوەش دەقە هەڵبەستێکی نیشتیمانی (کانی)یە کە هەڵبەستوان ئەوپەڕی نیشتیمان پەروەریی تیایدا نیشان دەدات، بەڵام بە شێوەیەکی زۆر سادە و ساکار.
((خزمینە وەرن))
١- خزمینە وەرن بە قوربانی وەتەن بین
قوربانی چیا و دەشت و بیابانی وەتەن بین.
٢- تاکەی لە کون و قوژبنی وێرانە بمێنین
با ئیدی لەسەر کۆششی عمرانی وەتەن بین.
٣- تاکەی بگرین ئێمە وەکوو هەوری بەهاری
وەک ڕەعدی سەما دایما تاڵانی وەتەن بین.
٤- بۆچ پێنەکەنین لەم چەمەنستانە وەکوو گوڵ
بۆچ غونچە سیفەت سەر بە گرییانی وەتەن بین.
٥- بۆ گەردەن و سینە و کەمەری دوژمنی بەدخوو
یادەست بە قەممە و خەنجەری بڕانی وەتن بین.
٦- یاڕەب چ دەبێ ئێمەش ئەگەر هەروەکوو بەعزێ
لەشکەرشکەن و ڕۆستەمی مەیدانی وەتەن بین.
٧- تاکەی ئەدوێی (کانی) لە ئەوسافی خەت و خاڵ
واچاکە لەمەولا کە غەزەلخوانی وەتەن بین.
تعليقات
إرسال تعليق