هۆزانڤان و نووسەر و چیرۆک نووس جاسمێ جەلیل لە ساڵی ١٩٠٨ لە گوندی (قزیلقوڵی)ی سەر بە شارۆچکەی (دیگۆرێ) قەزای (قەرسێ) لە یەکێتی سۆڤێتی جاران لە دایک بووە.
لە تەمەنی (١٠) ساڵیدا (٤٠) تا (٥٠) کەس لە بنەماڵەیان دەکەونە بەر هێرشی تورکان و هەموویان دەکوژرێن، تەنیا جاسمێ جەلیل نەبێت کە ئەو کاتە، واتە لە کاتی هێرشەکە لە چیا شوانی بەرخان دەبێت.
لە ماوەی ژیانیدا زۆر ناخۆشی و تاڵی و بێکەسی دیوە، ماوەیەک لەگەڵ هەزاران منداڵی بێ چاودێری دیکەی کورد و ئەرمەنی وەک خۆی، لە خانەی هەتیواندا دەژیت، لە شاری باکۆ دەست بە خوێندن دەکات و لەبەر زیرەکی ڕەوانەی خوێندنی باڵای لەشکری لە شاری (تەفلیس) دەکرێ.
لە تەمەنی (٢٣) ساڵیدا جاسمێ جەلیل دەست نیشان دەکرێت بۆ خزمەتکردنی بزاڤی ڕۆشنبیری کوردی لە وڵاتی ئەرمینیا، ئازەربایجان – گورجستان کە دەرفەت بە خوێندن و نووسینی کوردی بە ڕێنووسی لاتینی دراوە، ئەمەش وەک ناوەندێکی ڕۆشنبیری بووە بۆ پێگەیاندنی قوتابی کوڕ و کچی کورد، کە لە هەموو کۆمارەکانی یەکێتی سۆڤیەتی ڕوویان لێ دەکرد.
لە ساڵی ١٩٣٢ جاسمێ جەلیل دەبێتە بەرپرسی سەرەکی ئامادەکردن و چاپکردنی کتێب بە زمانی کوردی، لە ساڵی ١٩٣٨-١٩٤١ لە یەریڤاندا لە ئەنستیتۆی نێودەوڵەتی (کۆلێژی زمانەوانی) زمان و ئەدەبیات دەخوێنێ و بە سەرکەوتوویی دەردەچێت.
پاشان بۆ ماوەی (٣) ساڵان لە ئەنستیتۆی (ماف) دەخوێنێ و دیپلۆمی دووەمی خوێندنی باڵا وەردەگرێت، ماوەیەک دەبێتە مامۆستای زمانی کوردی لە قوتابخانەی لەشکری تایبەت لە ڕووسیا.
ژیان و خەباتی ئەم کەڵە ڕۆشنبیرە زۆر بە نرخ بوو، ناوی جاسمێ جەلیل وەک ڕۆشنبیر و هەڵبەستوانێکی کورد لە وڵاتانی ئەرمەنستان و ڕووسیا و ئۆکرانیا ئاماژەی پێدراوە.
لە ساڵی ١٩٦٣ بووەتە ئەندامی یەکێتی نووسەرانی سۆڤیەت و زۆر جاران بووەتە نوێنەری یەکێتی نووسەران لە کۆنفرانس و کۆنگرەکانی مۆسکۆ لە بواری هونەریشدا جاسمێ جەلیل توانی (٧٠٠) گۆرانی و ئاوازی کوردی لە ڕادیۆی یەریڤان تۆمار و بڵاو بکاتەوە، ئەمەش وەک بناغەیەکی پتەو و زیڕێنی کورد بوو بۆ پێشکەوتنی مۆسیقا و هونەری کوردی.
جاسمێ جەلیل یەکێک بوو لەو کەسانەی کە بناغەی ئەدەبیاتی کوردی لە سۆڤیەت داناوە و زۆربەی هەڵبەستەکانی ئەم هەڵبەستوانە کراون بە ڕووسی و لە ڕێگای ڕۆژنامەکانی (پراڤدا) و (ئەزڤیستیا) چاپ و بڵاو دەبوونەوە، جاسمێ جەلیل باشترین و نایابترین، بەرهەمی بێگانە بۆ سەر زمانی کوردی وەرگێڕاوە، بۆ ئەوەی خوێندەوارانی کورد کەڵکی لێ وەربگرن.
جاسمێ جەلیل وەک کورد پەروەرێک لە کاتی کیمیا بارانەکەی شاری هەڵەبجە، وەک کوردێکی بریندار لە ڕێگای نامەیەکی کراوەدا بۆ سەرۆکی ئەو کاتەی سۆڤیەت داوا لە حکوومەت و سەرکردایەتی سۆڤیەت دەکا هەڵوێست نیشان بدەن سەبارەت بەم کارەساتەی هەڵەبجە.
جاسمێ جەلیل (٧٠) ساڵی پڕ لە تێکۆشان و ماندووبوون و شەونەخونی لە پێناوی بەرەو پێش بردنی ئەدەب و ڕۆشنبیری کوردی لە سۆڤیەتی جاران بەو پەڕی دڵسۆزی و لێهاتووی کاری تێدا کردووە، لێزانی و شارەزایی ئەو مرۆڤە هەموو دەرگایەکی هونەر و ئەدەب و ڕۆشنبیری گرۆتووەتەوە، بەڵام بەداخەوە ئەم مرۆڤە بلیمەتە لە ساڵی ١٩٩٨ بە بێ دەنگی ماڵاوایی لێ کردین و ئەستێرەیەکی دیکەی ڕۆشنبیری فەرهەنگی کوردی کوژرایەوە و لە گۆڕستانێک لە نزیکی شاری یەریڤان نێژراوە.
ئەم بەرهەمانەی کە جاسمێ جەلیل بۆمانی بەجێ هێشتوون ( ڕۆژێن من، کەلامێ چیا، ئودا کوردا، زۆزان).
ئەمەش یەکێکە لە هەڵبەستەکانی جاسمێ جەلیل بە ناوی:
حوببا شڤان
١. شڤانی جاهل ڕۆحێ تە نازک
ڕۆحێ تە نازک وەک زارۆک بێچک
ڕۆحی تە هەڤاڵ، بۆی جەو کانیانە
ڕۆحی تە خوسیا کولیلک، کارزیانە.
***
٢. شڤانێ جاهل، زانم ڕۆحێ تە
زمانێ عەمر، تەیبەتێ زانە
لێ وەختا ئەزم، ئەزم ل رەخ تە
دبێی کلیتم ئەز بۆی زارێ تە
***
٣. ئو تو بەند دبی زمان لا لۆمە
بڵی فەعم دکەم ئەز ژ ڕۆحێ تە
بەڵی. کێم دبهێم خەبەرێ تە دوور
حەزنا فکراتە، بەحرا بی بوو حوور
***
٤. زانم بلوورە، بلوورە زارێ تە
سەر وی دلێزن تلی پێچی یێ تە
سەوت و مەقام لێ دبنە کانی
حوببا تە ئۆکیان، ئۆکیانە ئەینی
***
٥. لێ وەختا من راتوو خەبەری ددی
لێڤێ تە نازک، ناز درجفن
وەختا بلووری تو کو هەلددی
حووب، سەوت و مەقام چەمکی دکێشن
***
٦. خوو ناڤا ل سەر گول و سۆسەنا
ب ئەڤینتیا ئەو واند دنچە
کەرێ پەز مووتاج مینا ئەڤینا
چێری بیردکە، دوور تە دچڤە
***
٧. تەنێ مرازەک دلی مندانە
خازی ببووما بلوورا دەستانە
حویب و ئەڤینتیا دڵی تەدانە
من نجاندا ناب وان تلی تە
***
٨. وی چاخی ئەزێ نەمر بمێنم
بێ منەت، بژیم مینا تەیرەوا
کوو سەر لێڤی تە تمێ بلووربم
ئو ببم کانیا سەوت و مەقاما.
لێکدانەوەی وشەکان (شرۆڤەکرنا پەیڤان):
شڤان: شوان
جاهل: جەحێل، لاو
زارۆک: منداڵ
بێچک: بچووک
بۆی: بۆ
جە: جۆگە
خوسیا: ڕاهاتوو
کوولیلک: کارژۆڵە
کارزیان: بەرخ زان
عەمر: هەموو ژیان
تەبیەتێ: تەبیعەتی سرووشت
زانە: دەزانێت
ئەزم: منم
لە رەخ تە: لە لای تۆ
دەبێی: دەڵێی
کلیتم: کلیم
زارێ تە: دەمی تۆ، زمانی تۆ
تۆ بەند دبی: تۆ دەوەستیت
فەعم دکەم: فەهم دکەم، تێ دەگەم
کێم: کەم
دبهێم: دەبیستم
خەبەر: قسە
بێ بوو حوور: بێ کۆتایی، بێ پایان
بلوور: بلوێر
دلێزن: یاری دەکەن
تلی، پێچی: پەنجە، قامک
ئۆکیان: موحیت، ئۆقیانووس، زەریا
ئەینی: هێمن
لێڤ: لێو
درجفن: دەلەرزن
خووناڤ: شەونم، خوناو، ئاورنگ
ئەڤینێ: خۆشەویستی
دنچە: دەچیت
مینا: وەک
کەرێ پەز: کارژۆڵە، بەرخ
مووتاج: موحتاج
چێرێ: ماوەیەک
بیرۆکە: لە بیردەچێت
دچڤە: دەجوولێت
مراز: هیوا
فازی: خۆزگە
وی چاخی: ئەو دەمە
تمێ: هەموو، تەواو.
تعليقات
إرسال تعليق