مانگا ئاژەڵێکی زۆر گرنگە لە پیشەسازی شیرەمەنی و بەرهەمهێنانی شیر لە سەرانسەری جیهاندا. هەر لە کۆنەوە هەڵبژاردن و بەخێوکردنیان بۆ باشترکردنی توانای بەرهەمهێنانی شیر ئەنجام دەدرا، بۆیە جۆری جیاواز و تایبەت بۆ بەرهەمهێنانی شیر بەخێو دەکرا. لە ساڵانی ڕابردوودا کوردستان یەکێک لەو شوێنانە بوو کە بەخێوکردنی ئاژەڵی نەریتی و کۆچەری تێدا زیاتر بوو. لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان و پێویستی بە بەرهەمی شیرەمەنی و پرۆتینی زیاتر، پیشەسازی ئاژەڵداری لە کوردستان و وڵاتانی دورووبەر، بەرەو میکانیزەکردن و دامەزراندنی کێڵگەی ئاژەڵداری مۆدێرن هاوکات لەگەڵ بەخێوکردنی مانگا بۆ بەرهەمهێنانی شیری زیاتر دەڕوات. کەواتە لەم بابەتەدا با پێنج جۆری سەرەکی ئاژەڵە شیردەرەکان بۆ خوێنەران بناسێنین و تایبەتمەندی و سەرچاوە و ڕۆڵیان لە پیشەسازی شیرەمەنیدا بکۆڵینەوە.
-یەکەم: هۆڵشتاین، باشترین جۆری ئاژەڵە شیردەرەکانە:
هۆڵستێن-فریسن بە هۆڵشتاین شاژنی شێر ناسراوە. جۆری هۆڵشتاین باشترین جۆری ئاژەڵە شیردەرەکانە. ئەم جۆرە لە ساڵانی ١٨٥٠ لە هۆڵەندا پەرەی پێدراوە و خەڵکی باکووری هۆڵەندا و فریسلاند و ناوچەکانی شلێسویگ-هۆڵشتاین لە باکووری ئەڵمانیایە. بەخێوکەران لە ئەورووپا ئەم جۆرە ناودەبەن Holstein، لەکاتێکدا لە ئەمریکا پێی دەوترێت Holstein-Friesen.
تایبەتمەندی سەرەکی ئەم جۆرە جەستەی گەورەیە. مانگا مێینەکانی ئەم جۆرە کێشیان لە نێوان ٦٠٠ بۆ ٧٠٠ کیلۆگرامە و تێکڕای باڵایان نزیکەی ١.٤٥ م، لە کاتێکدا جوانە گاکانیان-کەڵەگاکانیان کێشیان لە نێوان ٩٠٠ بۆ ١٢٠٠ کیلۆگرامە و دەتوانن بەرزییان بگاتە ١.٥٢ م. ئەم مانگایانە مەمکی گەورە و شیردەریان هەیە، کە زۆر گونجاون بۆ بەرهەمهێنانی شیری زۆر. دەرکەوتنی ئەم جۆرە بەزۆری بە دوو شێوازە. باوترین جۆری پێستە کە پەڵەی ڕەش و سپی هەیە (جینی باڵادەست) و دەگمەنترین جۆریش پێستە کە پەڵەی سوور و سپی هەیە (جینی پاشەکشە). تایبەتمەندییەکانی دیکەی ئەم جۆرە بریتین لە گونجانی زیاتر لەگەڵ کەشوهەوای سارد و مامناوەند، سرووشتی گوێڕایەڵ و ئارام و ئاسانکاری لە زاوزێکردندا هەیە.
جۆری هۆڵشتاین بەهۆی زۆری بەرهەمهێنانی شیرەوە مەمکی گەورەیە، بەڵام ئەم جۆرە زیاتر تووشی هەوکردنی مەمک و کێشەی زاوزێ دەبێت بە بەراورد بە جۆرەکانی تر. بڕی شیری بەرهەمهێنانی مانگایەکی هۆڵشتاین-فریزیان بەندە بە هۆکاری جۆراوجۆری وەک ژینگە و جۆری خۆراکدان. بە واتایەکی تر ئەگەر خۆراکەکە لەسەر بنەمای سەوزە بێت، ئەم جۆرە نزیکەی چوار بۆ پێنج هەزار لیتر شیر بەرهەم دەهێنێت بۆ هەر ماوەی شیرپێدان (٣٠٥ ڕۆژ).
بەڵام ئەگەر خۆراکی سەرەکی چڕ بێت (تێکەڵەیەکی چڕ کە پێکهاتووە لە تەواوکەری پڕۆتین، سەرچاوەی وزە وەک دانەوێڵە (گەنمەشامی، جۆ)، چپسەکانی تاپیۆکا و خۆراکی شلکەرەوەی وەکوو کەپەک (کەپەکی برنج، کۆڵی-کەپەکی گەنم))، مانگاکە بەکاردەهێنرێت لە هەر قۆناغێکدا شیرپێدان (305 ڕۆژ) نزیکەی دە هەزار بۆ دوانزە هەزار لیتر شیر بەرهەم دەهێنێت. بۆیە هۆکارەکانی ناوبانگی جۆری هۆڵشتاین بۆ بەرهەمهێنانی شیری ناوازە، ئەدای بەرز لە بەرامبەر کەمبوونەوەی تێچووی خۆراک و جیناتی ناوازە هۆکارەکانن.
-دووەم: جۆری جێرسی:
یەکێک لە باشترین جۆرەکانی مانگای شیردەر جۆری جێرسییە. شوێنی لەدایکبوونی ئەم مانگایە دوورگەی جێرسییە لە ئینگلتەرا. ئەم جۆرە لە ئاژەڵە هۆلستێن بچووکترە. پێستی لە سێبەری جیاوازی سووک تا قاوەیی تۆخدایە. ئەم جۆرە چاوی گەورەیە و دەم و چاوێکی گەورەی ڕەشی هەیە، بەم تایبەتمەندیانەش بە ئاسانی دەتوانیت ئەم مانگایە بناسیتەوە. شانەکانی پێشەوەی ئەم مانگایە پێکهاتەیەکی نایابی هەیە بۆ پشتگیریکردنی قەبارەکەی، هەروەها ئێسکەکانیان بچووکە بە بەراورد بە قەبارەکەی. بەهۆی کێشی سووکەوە ئەم جۆرە لەگەڵ ناوچە جیاوازەکاندا دەگونجێت و هەروەها زۆر گوێڕایەڵ و ئارامە.
مانگای جێرسی بە کوالێتی بەرزی ئەو شیرەی کە بەرهەمی دەهێنێت و ڕێژەی دەوڵەمەندی چەوری و پرۆتین جیا دەکرێتەوە. شیری مانگاکانی جێرسی بە ڕێژەی 25% زیاتر کالیسیۆمی تێدایە لە چاو تێکڕای. بە واتایەکی تر، هەرچەندە بەرهەمهێنانی شیری مانگاکانی جێرسی کەمترە لە مانگاکانی هۆڵشتاین، بەڵام کوالێتی شیرەکە زۆر بەرزە. ئەم مانگایە دەتوانێت تا ١٠ هەزار لیتر شیر لە ماوەی شیرپێدان لە بارودۆخی گونجاودا بەرهەم بهێنێت و تا ٥ هەزار لیتر لە کەشوهەوای گەرمتردا.
شیری مانگای جێرسی 4.84% چەوری و 3.95% پرۆتینی تێدایە. هەر لەبەر ئەم هۆکارە ئەم جۆرە بە شێوەیەکی بەرفراوان بەخێو دەکرێت بۆ بەرهەمهێنانی بەرهەمی شیرەمەنی کوالێتی بەرز وەک پەنیر و ئایسکرێم و کەرە. کوالیتی بەرزی شیری مانگای جێرسی بە خۆراکدان لەسەر بنەمای چیمەنی تازە و عەلوە باشتر دەبێت. هەروەها جۆری جێرسی بە باشی لەگەڵ هەموو جۆرە ناوچە و کەشوهەوایەکدا دەگونجێت و زۆر بەرگەی گەرما دەگرێت. پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە ئەم جۆرە زۆر گونجاوە بۆ هەردوو بەرهەمهێنانی شیرەمەنی و گۆشت.
-سێیەم: جۆری گێرنسی:
شوێنی لەدایکبوونی جۆری گێرنسی هاوشێوەی جۆری جێرسی دوورگەکانی کەناڵی ئینگلیزییە، بەتایبەتی دوورگەی گێرنسی. ئەم جۆرە بۆ یەکەمجار لە سەدەی ١٨دا وەک ڕەگەزێکی جیاواز ناسێندرا و بەخێوکرا. گێرنسی بەناوبانگە بە بەرهەمهێنانی شیری کوالیتی و گونجان لەگەڵ بارودۆخی سەخت و تەمەنی درێژ. مانگاکانی ئەم جۆرە تەنانەت لە تەمەنی پانزە ساڵیشدا زاوزێ دەکەن.
سەبارەت بە ڕواڵەتی ئەم مانگایە دەکرێ بڵێین پێستی هەیە بە ڕەنگی جۆراوجۆر؛ لە سێوازی جۆراوجۆری پرتەقاڵی و سپییەوە بۆ شێوازی تۆختر وەک قاوەیی. تایبەتمەندییەکی ناوازەی ئەم جۆرە بریتییە لە بەرهەمهێنانی شیر کە ڕێژەیەکی بەرزی بێتا کارۆتینی تێدایە، هەر بۆیە شیرەکەیان بە شیری زێڕین ناسراوە.
تەنانەت هەندێک جار مانگاکانی گێرنسی بە "گێرنزی زێڕین" ناودەبرێن. ئەو شیرەی ئەم مانگایانە بەرهەمی دەهێنن دەوڵەمەندە بە پرۆتین و تامێکی تایبەتی هەیە. ئەم تایبەتمەندیانە وایکردووە ڕەگەزی گێرنسی ببێتە هەڵبژاردەیەکی بەناوبانگ لەنێو بەرهەمهێنەرانی شیرەمەنیدا، چونکە هەوڵدەدەن بەرهەمەکانیان لە بازاڕدا جیابکەنەوە و کوالیتی بەرزیان هەبێت.
-چوارەم: جۆری قاوەیی سویسری مانگای شیردەر:
شوێنی لەدایکبوونی جۆری سویسری قاوەیی، وەک ناوەکەی دەردەکەوێت، سویسرایە. ئەم جۆرە بە بەرگری و توانای خۆگونجاندن لەگەڵ ژینگە جیاوازەکاندا ناسراوە. بۆیە ئەم جۆرە نزیکە لە گرانبەها، هەم بەهۆی بەرهەمهێنانی شیری بەردەوام و هەم بەهۆی توانای مانەوەی لە بارودۆخی سەخت و چالاکدا. دەرکەوتنی مانگاکانی سویسری قاوەیی بە گشتی پێستی قاوەیی و سپی لەگەڵدایە.
ئەو شیرەی کە لەلایەن مانگای براون-قاوەیی سویسییەوە بەرهەم دەهێنرێت، بەناوبانگە بە هاوسەنگییەکی باشی نێوان چەوری و ڕێژەی پرۆتین، ئەمەش وایکردووە بۆ چەندین بەرهەمی شیرەمەنی گونجاو بێت، بەتایبەتی پەنیرەکان. جگە لەوەش ئەم جۆرە بەهۆی کارایی خۆراک و توانای گۆڕینی خۆراک بۆ بەرهەمهێنانی شیر بە شێوەیەکی کاریگەر بووەتە هەڵبژاردەیەکی ئابووری بۆ زۆرێک لە بەرهەمهێنەران.
-پێنجەم: جۆری ئایرشایر:
ئەم جۆرە ڕەسەنی شاری ئایرشایر لە سکۆتلەندایە و لە ساڵی ١٨١٢ وەک جۆرێکی جیاواز بەخێو کراوە. ئاژەڵەکانی ئایرشایر بەهێزن و پێستیان پرتەقاڵی و سپییە. ئەم مانگایانە بە سەری تایبەت و وریایی بەرز ناسراون. بەرهەمهێنانی شیری مانگاکانی ئایرشایر لە لەوەڕگە و بە خۆراکی لەسەر بنەمای چیمەنی تازە زۆر باشە. ئەم جۆرە شیرە بە کوالیتی بەرز بەرهەم دەهێنێت بەهۆی کەمبوونەوەی ژمارەی خانە جەستەییەکان.
هەروەها سێ تایبەتمەندی دیکە لەم جۆرەدا سەرنجڕاکێشن. ئەم تایبەتمەندییە تایبەتانە بریتین لە: ئایرشایرەکان بە ئاسانی گوێرایەڵ دەبن، تەمەنێکی باشیان هەیە، نەخۆشی بۆماوەیی زۆر کەمیان هەیە. بۆیە شیری ئایرشایر بە شیری ئایدیاڵ ناسراوە بۆ خواردنەوە و بەناوبانگە بە هاوسەنگی نێوان چەوری و ڕێژەی پرۆتین. ئەم جۆرە لە نێو بەرهەمهێنەرانی شیرەمەنیدا بەناوبانگە کە بەدوای مانگایەکی کارا و گونجاودا دەگەڕێن کە توانای گەشەکردنی هەبێت لە بارودۆخی جیاوازدا.
ئەنجام:
مانگاکانی ئەم پێنج جۆرە سەرەکییەی ئاژەڵە شیردەرەکان کە ناوەکی پیشەسازی شیرەمەنی لە سەرانسەری جیهاندا پێکدەهێنن، تایبەتمەندی جیاوازیان هەیە کە وایان لێدەکات ببنە هەڵبژاردەی بەناوبانگ بۆ بەرهەمهێنەران. کارایی بەرزی بەرهەمهێنانی شیر، کوالیتی بەرزی شیری بەرهەم هێنراو و گونجان لەگەڵ ژینگە لە گرنگترین تایبەتمەندییەکانیانن. ئەو بەرهەمهێنەرانەی کە بەدوای مانگای شیردەری متمانەپێکراو و بەرهەمهێنانی شیری کوالیتیدا دەگەڕێن ڕوو لەم جۆرانە دەکەن.
ئەم جۆرانە زۆر کاریگەرن لە پیشەسازی شیرەمەنی جیهانیدا و ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە دابینکردنی پێداویستییەکانی شیر و بەرهەمە شیرەمەنیەکان. بەهۆی تایبەتمەندییە ناوازەکانیانەوە ئەم مانگایانە بە هێمای دڵنیایی جۆری و متمانەپێکراوی لە پیشەسازی شیرەمەنیدا ناسراون. هیوادارین ئەم بابەتە سوودی بۆ ئێوە هەبووبێت، هەروەها دەتوانن ئاماژە بەو بابەتە دڵخوازە بکەن بۆ وەرگرتنی زانیاری زیاتر لەسەر خاڵە گرنگەکانی دامەزراندنی کێڵگەی ئاژەڵ.
Comments
Post a Comment