یۆنان و توركیا لەسەر لێواری جەنگن
سەتان كیلۆمەتر دوور لە شەڕەكانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، خەڵكی دوورگەكانی رۆژهەڵاتی یۆنان بە نیگەرانییەوە چاوەڕێن ناوچەكەیان ببێتە مەیدانی ململانێیەكی جیۆپۆلیتیكیی نوێ كە دوور نییە شەڕێكی وێرانكەری لە نێوان دوو هاوپەیمانی ناتۆدا لێبكەوێتەوە. كاستەللۆریزۆ یەكێكە لەو دوورگە یۆنانییانەی كە تەنیا چەند كیلۆمەترێك لە كەنار ئاوەكانی باشووری رۆژئاوای توركیا دوورە و لە حاڵەتی هەڵگیرسانی شەڕدا دەشێ یەكەم مەیدانی پێكدادان بێ.
بەرپرسانی حكومەتی ئەسینا بە (نیویۆرك تایمز)ی ئەمریكییان راگەیاندووە كە لە چەند مانگی رابردوودا فڕۆكە و هەلیكۆپتەرەكانی توركیا چەندین جار سنووری ئاسمانیی دوورگەكانی یۆنانیان بەزاندووە. دوو هەفتە لەمەوبەریش فڕۆكەوانێكی یۆنانی گیانی لەدەستدا، دوای ئەوەی هەوڵی دا رێ لە سنووربەزاندنی فڕۆكەیەكی توركی لە ناوچەی سكیرۆس بگرێ. بەگوێرەی راپۆرتێكی گۆڤاری (فۆرین پۆڵسی)، تەنیا لە مانگی نیساندا هێزی ئاسمانیی توركیا زیاتر لە 30 جار سنووری ئاسمانیی یۆنانیان بەزاندووە.
كۆستاس رافتیس، ماسیگرێكی تەمەن ٥٨ ساڵە، خەڵكی دوورگەی كاستەللۆریزۆیە و دەڵێ: “ئێمە كێشەمان لەگەڵ خەڵكی توركیادا نییە، كێشەكە ئەردۆغان و حكومەتی توركیان، ئەوان دەیانەوێ توركیا گەورەتر بكەن”.
مێژووی كێشەی سنوور لە نێوان توركیا و یۆنان بۆ نزیكەی سەت ساڵ لەمەوبەر و كاتی دروستبوونی دەوڵەت نەتەوە نوێیەكانی ئەوروپا دەگەڕێتەوە. ساڵی ١٩٩٦، یۆنان و توركیا تەنیا چەند هەنگاوێك لە شەڕێكی خوێناوی دوور بوون، بەڵام نێوانگیریی ئەمریكا رێی لەو شەڕە گرت. ئەوكات شەڕەكە لەسەر دوورگەی ئیمیا بوو كە لەسەر نەخشە نێودەوڵەتییەكان بە خاكی یۆنان هەژمار دەكرێ. ئێستا ئەمریكا پەیڕەوی لە سیاسەتی دوورەپەرێزی دەكا، بۆیەش دیار نییە كام هێز و لایەن دەتوانێ رێگە لە سەرهەڵدانەوەی گرژی بگرێ.
بەڵام كەشی سیاسیی نێوخۆی توركیا و یۆنانیش یارمەتیدەری تێكچوونی دۆخەكەیە. زیندووبوونەوەی هەست و سۆزی نەتەوەگەری و ختووكەدانی ئەو هەست و سۆزە لەلایەن رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆككۆماری توركیاوە، دۆخەكە بەرەو ناسەقامگیریی زیاتر دەبات. لەلایەكی دیكەوە گوتاری پۆپۆلیسیتی حكومەتی یۆنان و پەنابردنە بەر دروشمی ناسیۆنالیستی بۆ شاردنەوەی قەیرانی ئابووری كەشێكی نالەباری بۆ چارەسەری سیاسیی دۆخەكە خولقاندووە.
لە سەردانەكەی مانگی كانوونی یەكەمی پارساڵیدا بۆ یۆنان، ئەردۆغان رایگەیاند كە كاتی ئەوە هاتووە سنوورەكانی نێوان هەردوو وڵات سەر لەنوێ بكێشرێنەوە. توركیا بەشێك لە دوورگەكانی نزیك سنووری وڵاتەكەی بە “ناوچەی بۆر” ناودەبا، یۆنان رەتی دەكاتەوە و پێیوایە چارەنووسی ئەو دوورگانە لە پەیماننامەی لۆزاندا یەكلایی كراونەتەوە.
ئەردۆغان دەڵێت پەیماننامەی لۆزان پێویستی بە پێداچوونەوەیە. رەنگە چارەنووسی ئەو دوورگانە یەكێك لەو دەگمەن خاڵانە بێ كە ئاكپارتی و پارتی گەلی كۆماریی توركیا لەسەری كۆكن. لە یۆنانیش ئەم هەڕەشانەی توركیا، تاكە خاڵی كۆكەرەوەی حكومەت و ئۆپۆزیسیۆنە.
لە یەك ساڵی رابردوودا توركیا لەناو خاكی عێراق و سووریادا پەرەی بە سیاسەتی فراوانخوازی داوە. ئەم جۆرە سیاسەتە لە مێژووی سیاسەتی دەوڵەتی نوێی توركیادا نوێیە، لەبەر ئەم هۆكارەش یۆنانییەكان نیگەرانن لەوەی حكومەتی ئەنقەرە هەمان سیاسەت لە هەمبەر دوورگەكانی یۆنان پەیڕەو بكا. بەگوێرەی (فۆرین پۆڵسی)، راپرسییەكان لە یۆنان دەریدەخەن كە رای گشتی خەڵكی ئەو وڵاتە لەگەڵ ئەوەدا نییە شەڕ لە نێوان دوو هاوپەیمانەكەی ناتۆدا رووبدات.
هەرچەندە رەگوڕیشەی كێشەی نێوان یۆنان و توركیا بۆ كاتی رووخانی ئیمپراتۆریی عوسمانی و پەیماننامەكانی دوای شەڕی جیهانیی یەكەم دەگەڕێتەوە، بەڵام كێشەكە لە دەیەی رابردوودا رەهەندی نوێی وەرگرتووە، لەوانەش كێشەی سەرچاوەكانی وزە و مافی خاوەندارێتی ئەو كێڵگانە كە لەژێر ئاوەكانی ئیجەدان. توركیای ئەمڕۆ كێشەی تەنیا ئەوە نییە كە دوورگەیەكی وەكو كاستەللۆریزۆ لە خاكی توركیا نزیكترە هەتا نیمچە دوورگەی یۆنان، بەڵكو جەختیش دەكاتەوە لەوەی كە رەوا نییە یۆنان خاوەنی هەموو ئەو سەرچاوانەی وزە بێ لە ژێر دەریای ئیجەدا.
خاڵێكی دیكە كە دەتوانێ كاریگەریی نێگەتیڤ لەسەر كەشە ئاڵۆزەكە دابنێ پەیوەندی بە كێشەی لەمێژینەی دوورگەی قوبرسەوە هەیە. دانوستاندنەكانی نێوان قوبرسی باكوور (كە توركیا بە فەرمی دەیناسێ) و قوبرسی باشوور (كە پشتیوانیی نێودەوڵەتی لەگەڵە) شكستیان هێنا. ئەو دانوستاندنە بە پشتیوانیی نەتەوە یەكگرتووەكان و بە بەشداریی توركیا و یۆنان بەڕێوەدەچوو.
رەهەندێكی دیكەی كێشەكە بۆ رووداوەكانی دوای هەوڵی كودێتاكەی ٢٠١٦ دەگەڕێتەوە كە توركیا پێیوایە لایەنگرانی فەتحوڵڵا گولەن لە پشتی بوون. یۆنان رازی نییە ٨٠٠٠ سەربازی تورك رادەستی ئەنقەرە بكاتەوە، توركیاش لەبەرامبەردا دوو پاسەوانی سنووری یۆنانی دەستگیر كردووە.
سۆنەر چاگاپتای، توێژەر و شارەزای كاروباری توركیا لە پەیمانگای واشنتن، هۆشداری دەدات كە “لە ساڵانی نەوەتەكانەوە، ئەگەری پێكدادانی سەربازی لە نێوان توركیا و یۆنان، هیچكات هێندەی ئێستا نزیك نەبووە”.
توركیا حكومەتی یۆنان بە هۆكاری ئەو دۆخە دەزانێ. بەرپرسێكی باڵای حكومەتی ئەنقەرە، بە مەرجی ئاشكرا نەكردنی ناوی، بە رۆژنامە ئەمریكییەكەی راگەیاندووە “یۆنانییەكان دەیانەوێ سەرنجی خەڵك بۆ لای خۆیان رابكێشن، ئەوان وەكو منداڵ رەفتار دەكەن و هەمیشەش هەروا بوون”.
داتاكانی سوپای یۆنان ئەو بۆچوونە رەتدەكەنەوە. سوپای یۆنان ئاماژەی بۆ ئەوە كردووە كە توركیا لە ساڵی ٢٠١٤دا ١٢٦٩ جار سنووری ئاسمانی یۆنانی بەزاندووە، بەڵام ئەو ژمارەیە لە ساڵی رابردوودا بۆ ٣٣١٧ بەرزبووەتەوە. بەزاندنی سنووری دەریاییش لە هەمان ماوەدا لە ٣٧١ جارەوە بۆ ١٩٨٨ جار زیادی كردووە.
لە كاتێكدا لێدوانە سەربازی و دیپلۆماسییەكانی هەردوو بۆنی خوێنی لێدێ، خەڵكی دوورگەی كاستەللۆریزۆ بۆ بازاڕكردنی هەفتانەی خۆیان روو لە شاری كاش دەكەن كە شارێكی گەشتیاری توركیایە لەسەر ئاوەكانی دەریای نێوەڕاست. كاش تەنیا چەند كیلۆمەترێك لە دوورگە یۆنانییەكەوە دوورە و ساڵانە ٢٠ هەزار كەس لە كاشەوە سەردانی كاستەللۆریزۆ دەكەن و تەنانەت پێشبڕكێی مەلەوانیی ساڵانەش لە نێوان هەردوو ناوچەكەدا هەیە. خەڵكی هەردوو لایەنیش نیگەرانن لەوەی تەقاندنی چەند فیشەكێك چەندین ساڵ پەیوەندیی كۆمەڵایەتی و كولتووری و بازرگانیان هەڵوەشێنێتەوە.
No comments:
Post a Comment